Λέρος

Πρωτεύουσα: Αγία Μαρίνα

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ

Η Λέρος βρίσκεται νότια των Λειψών έχει έκταση 54 05 τ.χμ. και είναι το ένατο σε μέγεθος νησί του Νομού Δωδεκανήσου. Ο πληθυσμός ανέρχεται σε  8.123 κατοίκους και συνιστά ένα Δήμο.

ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

Το ανάγλυφο του εδάφους της χαρακτηρίζεται ημιορεινό με μικρές εύφορες κοιλάδες που ευνοούν την καλλιέργεια ελιών εσπεριδοειδών και λαχανοκομικών. Οι κάτοικοι ασχολούνται επίσης με την κτηνοτροφία τη μελισσουργία και την αλιεία.

ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ (Ιστορική Αναδρομή)

Πρωτεύουσα (ήδη από την αρχαιότητα) είναι η Αγία Μαρίνα που σκαρφαλώνει στις πλαγιές του λόφου με το επιβλητικό κάστρο (βυζαντινή και ιπποτική φάση) και ενώνεται από την άλλη πλαγιά με δύο ακόμα οικισμούς: Πλάτανο και Παντέλι. Το Παρθένι είναι ο βορειότερος οικισμός με νεολιθική εγκατάσταση (4η χιλιετία π.Χ.) κλασικό ιερό της Άρτεμης και οχυρό (4ος αι. π.Χ.). Ως αποικία της Μιλήτου και αργότερα δήμος της η Λέρος ήταν το νοτιότερο ιωνικό νησί της Δωδεκανήσου. Στη συνέχεια πέρασε από πολλούς κυρίαρχους (Μακεδόνες Ρωμαίους Βυζαντινούς Ιωαννίτες Ιππότες Οθωμανούς Ιταλούς) κυρίως λόγω της προνομιακής γεωμορφολογίας της (εύκολπος και ευλίμενος για τους αρχαίους).

ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

Κάστρα

Σε περίοπτη θέση στα ανατολικά της πόλης στη κορυφή του λόφου Απιτύκι, με ύψος 300 μ., βρίσκεται χτισμένο το Κάστρο της Λέρου και το κάστρο της Παναγίας. Είναι χτισμένο στα μέσα των Βυζαντινών χρόνων πάνω σε ερείπια αρχαίου οχυρού της Λέρου.
Το κάστρο προστάτευε τον πληθυσμό που οχυρωνόταν στο εσωτερικό του σε περιπτώσεις πειρατικών και ληστρικών επιδρομών. Σε περιόδους ειρήνης και ησυχίας οι κάτοικοι ζούσαν στα γύρω σπίτια, από τα οποία σήμερα βλέπουμε ερείπια περίπου 180 παλιών κατοικιών. Μέσα στο κάστρο βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγιάς Κυράς, με όμορφες αγιογραφίες, αρχαιολογική και βυζαντινή-εκκλησιαστική συλλογή-εικόνες, χειρόγραφα, κολυμπήθρα και επιτάφιο. Για την εικόνα της Παναγίας οι θρύλοι και οι λαϊκές παραδόσεις δεν έχουν τέλος.

Μονές και Εκκλησίες

Παλιές και αξιόλογες είναι οι Εκκλησίες του Χριστού και του Σταυρού στην περιοχή του Πλατάνου αλλά μεγαλύτερο ιστορικό ενδιαφέρον έχει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που ήταν η παλιά Μητρόπολη του νησιού.
Στο Λακκί βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, από τις αξιολογότερες στα Δωδεκάνησα,
με υπέροχα ψηφιδωτά του 11ου αιώνα.
Στην ευρύτερη περιοχή στο Παρθένι βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (10ο μ.Χ.) χτισμένη με αρχαία υλικά, πιθανώς από ερείπια του ναού της Άρτεμης.
Σε παραθαλάσσια θέση στα βόρεια, βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Κιουράς ή Ματρώνας, που αξίζει κανείς να γνωρίσει από κοντά για τις ωραίες της αγιογραφίες, φτιαγμένες από πολιτικούς κρατούμενους της περιόδου της δικτατορίας 1967-1974 και για τις παλιές εικόνες της.
Μετά την Κόκκαλη σε μικρή απόσταση βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Ισιδώρου, κτισμένο πάνω σε βράχο μέσα στη θάλασσα. Με τη στεριά το ενώνει μια στενή, τεχνητή, τσιμεντένια λωρίδα, μήκους 50 μέτρων. Στο βυθό δίπλα στο βράχο που φιλοξενεί το εκκλησάκι, διακρίνονται λείψανα αρχαίου ναού.
Νοτιότερα, στη συνέχεια του παραλιακού δρόμου, αφού προσπεράσουμε τη Γούρνα, κοντά στη θέση Δρυμώνα υπάρχει το εκκλησάκι της Παναγίας της Γουρλομάτας με αξιόλογες αγιογραφίες, που χτίστηκε τον 14ο αιώνα με υλικά από ερειπωμένο κτίσμα της αρχαίας εποχής.

Κοντά στον οικισμό του Ξηρόκαμπου βρίσκεται το γραφικό εκκλησάκι της Παναγίας της Καβουράδαινας, που θεωρείται από τα ομορφότερα του νησιού. Είναι χτισμένο πάνω στα βράχια της ακτής, σε θέση όπου κατά την παράδοση, ένας ψαράς που έψαχνε για καβούρια, βρήκε μέσα σε σχισμή την εικόνα της Παναγίας.
Στο δυσπρόσιτο εκκλησάκι οδηγούν πολλά σκαλοπάτια ανάμεσα στα βράχια.